In de week #109
Over wat ik schrijf, zeg, zie, lees, luister, denk en tegenkom
Er bestaat denk ik geen muziek die ik langer ken dan de Misa Criolla, de wereldberoemde mis van de Argentijnse componist Ariel Ramirez waarbij klassieke kerkelijke gezangen zijn overgezet naar Latijns-Amerikaanse muziek. Bij mijn ouders thuis werd de lp praktisch iedere zondag gedraaid en ook later ben ik er naar blijven luisteren, dankzij Spotify ook in andere uitvoeringen zoals die van de Argentijnse superster Mercedes Sosa. Alleen al om dierbare jeugdherinneringen te koesteren.
Deze zondag ging ik in de Haarlemse Phil voor het eerst van mijn leven naar een uitvoering van het stuk, door Música Temprana, een gezelschap opgericht door de Argentijnse-Nederlander Adrián Rodríguez Van der Spoel. Ik was enigszins huiverig want met schaarse herinneringen moet je zorgvuldig omspringen maar die vrees bleek geheel onterecht want het concert maakte diepe indruk. Ik hield er zowaar zelfs vochtige ogen aan over.
Van zaken die vanzelfsprekend zijn weet je vaak het minst en dat bleek ook nu het geval. Ik had me eigenlijk nooit afgevraagd hoe en waarom de Misa Criolla is ontstaan. In een toelichting bij de uitvoering staat dat Ramirez in 1959 in Duitsland onderdak vond bij twee nonnen die in de Tweede Wereldoorlog met gevaar voor eigen leven joden hadden gered uit handen van de nazi’s. Als eerbetoon aan het duo besloot hij een eenvoudige gebedsmis te schrijven.
De toelichting vermeldt dat de achtergrond van Misa Criolla veelal onbekend is omdat het vrouwen betreft en die nu eenmaal vaak weggecijferd zijn uit de kunstgeschiedenis. Opgemerkt wordt dat bijvoorbeeld in de klassieker over kunstgeschiedenis Story of Art van Gombrich geen enkele vrouwelijke kunstenaar voorkomt. Ik schrok. Dat is een favoriet boek van me en het was me nooit opgevallen.
Maar er gebeurde nog iets merkwaardigs daar in Haarlem. Ik kan de muziek alleen maar fonetisch meezingen, zonder te weten wat er eigenlijk gezongen wordt, zoals een kind muziek in een vreemde taal nazingt. Zondag merkte ik dat ik eigenlijk ineens best veel woorden begreep. Over vrede voor alle mensen bijvoorbeeld, paz a los hombres. Ok, ik geef toe, het programmaboekje met Nederlandse vertaling hielp ook mee en ik realiseerde me weer eens dat het eigenlijk vreemd is dat ik, als zoon van een Argentijn, niet gewoon alles kon verstaan. Dus wordt mijn voornemen voor 2025 om Spaans te leren. Dat is in ieder geval makkelijker dan Frans.
Er zijn dit jaar nog een paar uitvoeringen van de Misa Criolla. Ik meen dat alleen in Utrecht en Den Haag kaarten beschikbaar zijn. Hier een overzicht.
Tussen de mannen
Over het wegcijferen van vrouwen gesproken, zaterdagavond nam een vriend me mee naar De Kuip. Dat kwam goed uit want ik heb weliswaar werkelijk geen bal verstand van voetbal maar ik probeer wel iedere tien jaar een keer naar een wedstrijd te gaan. Gewoon, om te weten hoe dat is. De laatste keer was Oranje tegen Frankrijk in 2018 en daarvoor Feyenoord tegen PEC Zwolle, ik vermoed in 2008.
Ik zag nu de supporters, hoorde hun gezang en begon voor het eerst te snappen waarom deze cultuur zo dominant is. Het heeft iets religieus. Er zijn tal van rituelen, er wordt geloofd in de verlossing door overwinning, er wordt gezongen, er zijn speciale kledingstukken, petjes, sjaals. Op de tribunes hangen spandoeken ter nagedachtenis aan supporters die zijn overleden. Er wordt zelfs gewaakt voor ketterij. Tevoren werd ik gewaarschuwd dat ik geen kleding moest aantrekken met het woord Amsterdam er op. Zelfs niks wat daar aan doet denken. “Geen Scotch & Soda bijvoorbeeld.” Anders kon het wel eens erg onprettig worden. Als een buitenaardse antropoloog zou moeten duiden wat er daar in zo’n stadion plaatsvindt, kan de conclusie niet anders luiden dan dat het een godsdienstig ritueel moet zijn.
Voeg daarbij dat het een extreem patriarchaal festijn is. Er is weliswaar ook een zeer kleine minderheid aan vrouwen aanwezig maar mij deed het toch denken aan de moskee op vrijdag. Alleen maar mannen, overal waar je kijkt. En alles draait om mannen.
Ik heb vroeger, toen ik nog geloofde in optimisme, wel eens gesteld dat het voetbalstadion het laatste bastion is van de masculine cultuur. De plek waar agressie, homohaat, seksisme en andere vormen van primitieve mannencultuur welig kunnen tieren. Ik dacht dat het een burcht was die uiteindelijk zou sneuvelen. Dat lijkt niet het geval want alhoewel het feminisme veel maatschappelijke vooruitgang heeft gebracht is de dominante man bezig aan een comeback, terug van nooit weggeweest.
Voetbal is ongemerkt wel vaker de drijfveer achter politieke omwentelingen. De uit voetbal voortgekomen talkshow Barend & Van Dorp was bij de commerciële omroep begin deze eeuw de springplank voor Pim Fortuyn die zo het populisme in de Nederlandse politiek kon introduceren. Zijn verre politieke nazaat Geert Wilders zou niet zoveel zetels hebben zonder de zegen van voetbaltalkshow Vandaag Inside. Of neem het verzet tegen het gelijkheidsstreven dat een impuls kreeg van voetballers die weigerden de regenboogarmband te dragen.
Ik keek in het stadion om me heen en snapte wat beter hoe dat allemaal werkt en in stand blijft. Hoe de mannen op de tribunes leven voor voetbal, hoe het ze een identiteit geeft, het groepsgevoel, de lol, de bevrediging van het eindeloze gevat doen en hoe ze toeleven naar de dag van de wedstrijd omdat ze in het stadion iets kunnen zijn waar ze zelf in geloven.
Wie er vanaf wil, moet voetbal ontkerkelijken.
Verdrongen geschiedenis
Over wegcijferen gesproken. Hoeveel boeken en films ken je over de Tweede Wereldoorlog en hoeveel over de slavernij? De oorlog duurde nog geen zes jaar, de slavernij vijfhonderd jaar. En dan zo’n verschil. Gek hè?
In de bioscoop zag ik Ni Chaînes Ni Maîtres (Geen Ketenen Geen Meesters), een Frans actiedrama over de slavernij op Mauritius, een eiland voor de oostkust van Afrika. Dat was wel weer een eye opener. Zo werd me duidelijk dat die vreselijke nazi;s uit de Tweede Wereldoorlog helemaal niet zo’n uitzondering waren. Wat zij de mensheid aandeden, deed de rest van Europa ook, maar dan elders alleen waren de slachtoffers daarvan geen Europeanen zoals wel bij Hitler. Sterker nog, na de Tweede Wereldoorlog gingen de Europese landen gewoon door met hun koloniale wreedheden.
Ik schreef er een stuk over. Dat overigens amper gelezen werd. Dat is ook het lot van het onderwerp. Als je de film wilt zien zul je moeten wachten tot deze online beschikbaar komt want inmiddels is Ni Chaînes Ni Maîtres op een enkele vertoning na alweer uit de bioscoop verdwenen. Helaas.
Lees: De nazi’s waren gewoon Europeanen, met één verschil
Hervonden herinnering
Op dit plaatje zie je een van mijn meest favoriete plekken van Rotterdam, de wandelpromenade in Het Park (zo heeft het park bij de Euromast officieel). Alleen staat dat gebouw links er niet meer. Ik zag het deze week voor het eerst op een oude foto en trachtte te achterhalen wat het was en waarom het er niet meer staat. Die speurtocht leidde onverwachts tot een herbeleving van mijn vroegste jeugdherinneringen. Van nog voor de Misa Criolla.
Lees: Hervonden herinnering
Dank
Tot zover deze editie van In de Week, de persoonlijke nieuwsbrief van Francisco van Jole. Zoals je merkt heb ik die niet op zondagavond maar diep in de nacht gemaakt want ik was naar Superdroog. Dank voor het lezen, je aandacht en voor alle reacties. Likes zijn zeer welkom, commentaar en opmerkingen ook, in een openbaar comment of privé via een reply. Ik lees alles en probeer ook alles te beantwoorden.
Ken je iemand die In de Week ook leuk zou kunnen vinden, als is het maar in theorie? Stuur deze editie dan gerust door. Krijg je deze nieuwsbrief doorgestuurd? Abonneer je dan, helemaal gratis en ontvang In de Week iedere zondagavond.
Blijkbaar levert diep in de nacht schrijven de beste proza op.